Opodatkowanie umów zawieranych w gronie rodzinnym

Wiele umów wywołuje określone skutki podatkowe, np. w zakresie podatku od czynności cywilnoprawnych czy podatku od spadków i darowizn. Gdy kontrahenci są powiązani rodzinnie, mogą jednak często liczyć na zwolnienia podatkowe. Tak jest w przypadku pożyczek i darowizn, natomiast więzy krwi nie mają już znaczenia dla opodatkowania sprzedaży czy umowy o dożywocie.

Darowizny na rzecz bliskich

Darowizny podlegają najczęściej podatkowi od spadków i darowizn. Wysokość podatku ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca. Zaliczenie do jednej z trzech grup podatkowych następuje według osobistego stosunku obdarowanego do darczyńcy. Najbliższa rodzina (małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie) zalicza się do I grupy podatkowej. W ich przypadku kwota wolna od podatku jest najwyższa (9.637 zł) i najniższe stawki podatkowe (np. 3% w ramach nadwyżki do 10.278 zł ponad kwotę wolną od podatku).

Większość z osób należących do tzw. I grupy podatkowej (z wyłączeniem zięcia, synowej i teściów) korzysta z nieograniczonego kwotowo zwolnienia z podatku od spadków i darowizn, pod warunkiem jednak zgłoszenia nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego (tj. najczęściej od chwili spełnienia świadczenia przez darczyńcę).

W sytuacji gdy darowizna jest zawierana w formie aktu notarialnego, odpada warunek jej zgłoszenia do urzędu skarbowego.

Ponadto w przypadku darowizny środków pieniężnych powyżej kwoty wolnej od podatku warunkiem zastosowania omawianego zwolnienia w gronie najbliższej rodziny jest udokumentowanie otrzymania pieniędzy dowodem przekazania na rachunek bankowy obdarowanego (względnie na rachunek w SKOK) lub przekazem pocztowym.

Również darowizna środków pieniężnych w formie aktu notarialnego musi zostać udokumentowana przekazaniem środków przekazem pocztowym lub na rachunek bankowy. Zawarcie aktu notarialnego zdejmuje z obdarowanego jedynie obowiązek zgłoszenia nabycia w urzędzie skarbowym, natomiast nadal pozostał aktualny warunek zwolnienia dotyczący udokumentowania faktu przekazania środków pieniężnych przelewem (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 27 listopada 2012 r., sygn. akt II FSK 691/11).

Warto wiedzieć, że niektóre darowizny - takie, które skutkują przejęciem przez obdarowanego długów i ciężarów oraz tylko w takiej części, w jakiej owo przejęcie następuje - podlegają podatkowi od czynności cywilnoprawnych. Podstawą opodatkowania w tym wypadku (z tytułu PCC) jest wartość długów i ciężarów albo zobowiązań przejętych przez obdarowanego. Natomiast podatkowi od spadków i darowizn podlega wyłącznie tzw. czysta wartość darowizny, a więc wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów.

Pożyczki

W przypadku najbliższych członków rodziny (nieco węższej kategorii niż wspomniana I grupa podatkowa) można również liczyć na całkowite zwolnienie z opodatkowania pożyczek, niezależnie od tego, czy chodzi np. o 9 tys. zł, czy 100 tys. zł lub więcej. Chodzi dokładnie o małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę.

Taki przywilej łączy się jednak z dwoma dodatkowymi warunkami. Mianowicie ustawodawca uzależnia to zwolnienie od:

1) złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności,

2) udokumentowania otrzymania przez biorącego pożyczkę pieniędzy na rachunek bankowy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.

Ten ostatni warunek nie może być jednak interpretowany ściśle, jako rachunek prowadzony na nazwisko pożyczkobiorcy. Udokumentowanie faktu przekazania pieniędzy na rachunek bankowy lub przekazem pocztowym ma na celu jednoznaczne stwierdzenie, że pożyczka miała w rzeczywistości miejsce. Cel ten jest osiągnięty nie tylko poprzez przekazanie pożyczki na rachunek bankowy prowadzony na imię i nazwisko pożyczkobiorcy, ale także na każdy inny wskazany przez niego rachunek bankowy. Nie musi to być konto, które bank prowadzi na rzecz pożyczkobiorcy - tak uznał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 11 stycznia 2011 r., sygn. akt I SA/Bk 549/2010.

Niespełnienie choćby jednej z tych przesłanek skutkuje utratą zwolnienia pożyczki z podatku od czynności cywilnoprawnych w zakresie przekraczającym kwotę 9.637 zł.

Umowa dożywocia z PCC

Przez umowę o dożywocie właściciel nieruchomości zobowiązuje się przenieść jej własność na nabywcę, który w zamian zobowiązuje się zapewnić zbywcy lub osobie mu bliskiej dożywotnie utrzymanie. Na skutek umowy o dożywocie można przenieść własność każdej nieruchomości.

Umowa dożywocia jako inna od darowizny umowa nie rodzi zatem obowiązku podatkowego w zakresie podatku od spadków i darowizn, lecz podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych i to bez względu na to, czy strony są blisko spokrewnione, czy też nie. Podstawę opodatkowania przy umowie dożywocia stanowi wartość rynkowa nieruchomości lub prawa użytkowania wieczystego. Stawka podatku wynosi natomiast 2% od podstawy opodatkowania. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej, a więc z chwilą zawarcia umowy dożywocia.

Umowa o dożywocie musi być zawarta w formie aktu notarialnego, w związku z czym podatek od czynności cywilnoprawnych pobierze notariusz pełniący także rolę płatnika PCC. Następnie rejent wpłaci należny podatek na rachunek właściwego urzędu skarbowego. Organ podatkowy otrzyma zresztą również odpis aktu notarialnego umowy dożywocia.

Na podobnych zasadach obowiązek podatkowy w zakresie PCC rodzi także umowa sprzedaży zawarta pomiędzy osobami blisko spokrewnionymi czy też małżonkami.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 ze zm.)

Ustawa o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2009 r. nr 93, poz. 768 ze zm.)