Gazeta Podatkowa nr 34 (1284) z dnia 28.04.2016

Niedozwolone klauzule w umowach ubezpieczeniowych

Pomimo obowiązywania zasady swobody, w praktyce podpisując umowy z dużym podmiotem, jakim jest zakład ubezpieczeń, klient nie ma wpływu na jej treść. Zgadzając się na zawarcie umowy zobowiązany jest podpisać także Regulamin czy OWU. Często jednak znajdujące się w nich postanowienia są bardzo niekorzystne i można je podważyć.

Swoboda umów

Zasada swobody umów wynika z art. 353¹ Kodeksu cywilnego i sprowadza się nie tylko do wyboru kontrahenta, ale także rodzaju umowy i jej treści. Niestety, bardzo często zdarza się, że chcąc skorzystać z oferty dużych przedsiębiorców, jakimi są np. zakłady ubezpieczeń, klient, także ten będący przedsiębiorcą, nie ma żadnego realnego wpływu na treść zawieranych kontraktów. Jego swoboda sprowadza się jedynie do wyboru kontrahenta lub decyzji o podpisaniu bądź nie umowy. Podpisując umowę w branży ubezpieczeniowej bardzo często klienci mają do czynienia z wzorcami umów w postaci regulaminów czy ogólnych warunków ubezpieczenia (OWU). Są one częścią umowy i znajdują zastosowanie przy jej stosowaniu. Ochrona przed niekorzystnymi postanowieniami umownymi, tzw. klauzulami niedozwolonymi, jest znacznie silniejsza z punktu widzenia konsumentów, jednak także przedsiębiorcy powinni zwracać uwagę na niedozwolone zapisy w ich umowach przed ich zawarciem i domagać się ich wykreślenia.

Ochrona kodeksowa

Konsument jako słabszy uczestnik rynku jest z założenia chroniony przez ustawodawcę w sporze z przedsiębiorcą. Jednym z przepisów będących wyrazem tej zasady jest art. 385¹ § 1 Kodeksu cywilnego. Przepis ten stanowi, że postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Dotyczy on tzw. niedozwolonych postanowień umownych, przy czym nie dotyczy postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jako postanowienia nieuzgodnione indywidualnie rozumie się te zapisy umowne, na których treść konsument nie miał wpływu, np. postanowienia regulaminu lub wzorca umownego przedstawionego konsumentowi. Przepis ten jest skuteczną bronią w walce z przedsiębiorcami, w tym także z zakładami ubezpieczeń, pozwala bowiem uniknąć negatywnych konsekwencji pomimo zawarcia niekorzystnej umowy. Jeżeli bowiem przedsiębiorca wykonując umowę powołuje się na zapisy np. OWU dotyczące wyłączenia swojej odpowiedzialności i odmawia wypłaty odszkodowania, konsument powołując się na art. 385¹ K.c. może uchylić się od skutków niekorzystnego dla niego postanowienia, a umowa obowiązuje w pozostałym zakresie. Dla zastosowania art. 385¹ konieczne jest spełnienie przesłanek określonych w tym przepisie, tj. m.in. rażące naruszenie interesów konsumenta na skutek postanowień umownych sprzecznych z dobrymi obyczajami. Dodatkowo przedsiębiorcy często bronią się zarzutem, iż postanowienie dotyczy głównych świadczeń stron, które zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, ostateczna interpretacja tych warunków w przypadku sporu należy jednak do sądu. Dodatkowo w praktyce to przedsiębiorca chcąc uwolnić się od skutków tego przepisu musi wykazać, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, co w przypadku regulaminów czy OWU jest niemal niemożliwe. Ponadto jak wynika z nowego art. 23a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów zakazane jest stosowanie we wzorcach umów zawieranych z konsumentami niedozwolonych postanowień umownych, o których mowa w art. 385¹ § 1 K.c.

Niestety, ochrona ta nie dotyczy przedsiębiorców, często jednak osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą wiele umów zawierają także jako konsumenci, mogą zatem skorzystać z art. 385¹ K.c.

Rejestr klauzul niedozwolonych

Bardzo przydatnym narzędziem przy weryfikowaniu czy wątpliwe postanowienie nie jest niedozwolonym postanowieniem umownym, a zatem czy jest szczególnie niekorzystne dla ubezpieczonego jest rejestr niedozwolonych postanowień umownych. Znajduje się on na stronach internetowych UOKiK. Co prawda niedawna nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów stanowi, iż to Prezes UOKiK wydaje decyzję o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone, jednak w dalszym ciągu rejestr daje możliwość sprawdzenia czy sporne postanowienie nie było już zakwestionowane przez sąd. Istnieje możliwość przeglądania rejestru według branż, co znacznie ułatwia analizę umowy ubezpieczeniowej.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13 lipca 2006 r., sygn. akt III SZP 3/2006, stosowanie postanowień wzorców umów o treści tożsamej z treścią postanowień uznanych za niedozwolone prawomocnym wyrokiem SOKiK i wpisanych do rejestru klauzul niedozwolonych może być uznane w stosunku do innego przedsiębiorcy za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów.

W sporze z ubezpieczycielem można skorzystać z pomocy rzecznika ubezpieczonych.

Ochrona sądowa

Niedozwolone klauzule umowne w branży ubezpieczeniowej najczęściej zmierzają do uwolnienia się od odpowiedzialności lub zmniejszenia wypłaty odszkodowania. Należy pamiętać, iż np. w przypadku ubezpieczeń komunikacyjnych OC ma charakter obowiązkowy i jest regulowane ustawą, ale już AC ma charakter dobrowolny i zasad odpowiedzialności należy szukać w treści umowy i OWU. W przypadkach niezasadnej odmowy wypłaty odszkodowania można wystąpić z pozwem do sądu żądając jego zapłaty, jednak szanse powodzenia w przypadku niekorzystnych zapisów wzorców umownych są znacznie większe w przypadku konsumenta niż w przypadku przedsiębiorcy, dlatego należy analizować treść umowy przed jej podpisaniem.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2016 r. poz. 380)