Zakaz konkurencji w spółce cywilnej

Przepisy Kodeksu cywilnego regulujące ustrój spółki cywilnej nie wprowadzają zakazu prowadzenia przez wspólników działalności konkurencyjnej. Nie oznacza to jednak, że bez konsekwencji prawnych wspólnicy mogą konkurować ze swoją spółką.

Działalnością konkurencyjną, najprościej mówiąc, jest aktywność gospodarcza na podobnym rynku określonym przedmiotowo i terytorialnie. Prowadzenie przez wspólnika działalności konkurencyjnej wobec własnej spółki wpisuje się w szersze pojęcie, jakim jest działalność sprzeczna z interesem spółki. Przepisy Kodeksu cywilnej nie zakazują wprost takiej aktywności. Można ją jednak wyinterpretować z samej konstrukcji spółki cywilnej.

Sprzeczność z celem spółki

Przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów (art. 860 § 1 K.c.). Na tle tego przepisu Sąd Okręgowy w Olsztynie w wyroku z dnia 14 października 2013 r. (sygn. akt V GC 97/12) stwierdził, że z istoty umowy spółki cywilnej wynika prowadzenie wspólnej działalności gospodarczej dla osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Dodał, iż z uwagi na brzmienie przepisów K.c. o spółce cywilnej, nie jest dopuszczalne, aby wspólnicy w spółce nie realizowali wspólnego, lecz odrębne cele gospodarcze. Taki stan rzeczy byłby sprzeczny z istotą umowy spółki.

Odszkodowanie, wypowiedzenie

Prowadzenie działalności konkurencyjnej stoi w oczywistej sprzeczności z celem, dla którego zawierana jest umowa spółki cywilnej. Wspólnik pozyskując klientów w ramach oddzielnie prowadzonej działalności gospodarczej może to robić kosztem spółki, a tym samym kosztem interesu pozostałych wspólników. Przy założeniu, że taka działalność nie narusza przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, poszkodowani wspólnicy mogą dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych wynikających z art. 471 K.c. Nie jest to jednak proste. Trudności może w szczególności nastręczyć ustalenie wartości szkody, którą najczęściej stanowią utracone korzyści (dochód jaki spółka uzyskałaby dzięki przejętym kontraktom).

Jeśli spółka cywilna jest dwuosobowa, wspólnik pokrzywdzony może wskazać działalność konkurencyjną jako przyczynę wypowiedzenia umowy spółki. Art. 869 § 2 K.c. przewiduje, że z ważnych powodów wspólnik może wypowiedzieć swój udział bez zachowania terminów wypowiedzenia, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony. W zależności od charakteru działalności konkurencyjnej jej prowadzenie może być kwalifikowane jako ważny powód w rozumieniu powołanego przepisu.

Działalność konkurencyjna nie może natomiast stanowić podstawy do swoistego "wyłączenia" nieuczciwego wspólnika ze spółki. Kodeksowe regulacje dotyczące spółki cywilnej nie przewidują bowiem tego rodzaju instytucji prawnej. W grę wchodzi jedynie rozwiązanie spółki na skutek wypowiedzenia albo orzeczenia sądu i przeprowadzenie likwidacji majątku w trybie art. 875 K.c.

Czyn nieuczciwej konkurencji

Roszczenie odszkodowawcze to najważniejszy instrument, z jakiego można skorzystać wobec wspólnika prowadzącego działalność konkurencyjną. Niestety, okazuje się ono mało efektywne, gdy nie sposób wykazać wysokości poniesionej szkody. Ze znacznie szerszej gamy roszczeń poszkodowani wspólnicy mogą skorzystać, gdy prowadzenie działalności konkurencyjnej może być zakwalifikowane jako czyn nieuczciwej konkurencji.

Jak wynika z art 3 ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta. Działalność konkurencyjna wspólnika może stanowić taki czyn w szczególności, gdy posługuje się on oznaczeniami przedsiębiorstwa, z których korzystała spółka. Art. 5 ustawy przewiduje, że czynem nieuczciwej konkurencji jest takie oznaczenie przedsiębiorstwa, które może wprowadzić klientów w błąd co do jego tożsamości, przez używanie firmy, nazwy, godła, skrótu literowego lub innego charakterystycznego symbolu wcześniej używanego, zgodnie z prawem, do oznaczenia innego przedsiębiorstwa.

Pełny katalog roszczeń przysługujących przedsiębiorcy, którego interes został naruszony lub zagrożony (w tym potencjalnie) zawiera art. 18 ust. 1 ustawy. Warto tu wymienić w szczególności możliwość żądania usunięcia skutków niedozwolonych działań, a także złożenie jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści w odpowiedniej formie (np. przeprosiny) czy zapłatę określonej kwoty na wskazany cel społeczny. Takie roszczenia dają możliwość wywarcia na nieuczciwym wspólniku presji, nawet gdy działalność konkurencyjna nie przynosi spółce szkody majątkowej.

Sposób na uniknięcie problemu

Wspólnicy, chcąc zabezpieczyć się przed powstaniem problemów dotyczących działalności konkurencyjnej, mogą te kwestie uregulować w umowie spółki. Dotyczy to w szczególności zakresu dopuszczalnej działalności gospodarczej poza spółką, ewentualnego uzyskiwania zgody na taką działalność oraz granic odpowiedzialności za złamanie zakazu.

Wspólnicy mogą również rozważyć, czy celem uniknięcia opisanych problemów nie warto spółki cywilnej przekształcić w konstrukcyjnie bardzo do niej podobną spółkę jawną. Przepisy Kodeksu spółek handlowych przewidują bowiem dość silne instrumenty ochronne w przypadku podejmowania przez wspólnika działalności konkurencyjnej. Art. 56 K.s.h. (Dz. U. z 2013 r. poz. 1030 ze zm.) przewiduje, że wspólnik zobowiązany jest powstrzymać się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki, co dotyczy również zajmowania się interesami konkurencyjnymi, w tym uczestnictwa w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki jawnej, partner, komplementariusz lub członek organu spółki. Art. 57 K.s.h. wskazuje zakres roszczeń przysługujących spółce wobec wspólnika naruszającego zakaz konkurencji. Natomiast art. 63 § 2 K.s.h. przewiduje możliwość wytoczenia powództwa o wyłączenie z ważnych powodów jednego ze wspólników spółki.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.)

Ustawa z dnia 16.04.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. z 2003 r. nr 153, poz. 1503 ze zm.)