Darowizna i sprzedaż a pokrzywdzenie wierzyciela

Jesteśmy z bratem współwłaścicielami w udziałach po 1/2 działki wraz z domem jednorodzinnym, w którym mieszkają nasi rodzice. Brat mieszka za granicą i chciałby mi przepisać jego udział, ale jeszcze waha się, czy ma to być darowizna, zniesienie współwłasności czy może sprzedaż. Nic nie wiem o sytuacji majątkowej brata i boję się, że może to mieć związek z jego ewentualnymi długami. Czy w razie nabycia jego udziału będę mogła czuć się bezpieczna, że nikt tej umowy nie zakwestionuje?

Takiej gwarancji dać Czytelniczce nie można. Natomiast niewątpliwie czynność odpłatna jaką jest sprzedaż będzie w większym stopniu chronić nabywcę udziału w nieruchomości (podobnie jak w przypadku zakupu całej nieruchomości) aniżeli niekorzystająca z takiej ochrony darowizna lub inna nieodpłatna czynność prawna (np. nieodpłatne zniesienie współwłasności).

Zgodnie z art. 527 § 1 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.), gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Taka możliwość istnieć będzie przez okres 5 lat od dokonania danej czynności, tj. od daty zawarcia umowy.

Mowa oczywiście o tzw. skardze pauliańskiej, czyli powództwie o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną względem wierzyciela. Wierzycielowi łatwo przyjdzie zaskarżyć w ten sposób darowiznę lub jakąkolwiek inną nieodpłatną umowę, na podstawie której nieruchomość lub udział w niej przejdzie bezpłatnie z dłużnika na osobę trzecią.

W przypadku bowiem nieodpłatnej czynności wierzyciel może żądać uznania jej za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.

Natomiast dla porównania sprzedaż jako czynność odpłatna korzysta z większej ochrony, nawet jeśli drugą stroną umowy jest członek rodziny. Wówczas przesłanka wiedzy osoby trzeciej (tu: kupującej siostry) musi być spełniona, aby powództwo o uznanie umowy za bezskuteczną względem wierzyciela z uwagi na jego pokrzywdzenie w ogóle się powiodło. Jednak wierzyciel ma o tyle łatwiej w porównaniu do transakcji między osobami obcymi, że korzysta z domniemania, że nabywca wiedział, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Nabywca, przeciwko któremu wierzyciel wystąpi z tzw. skargą pauliańską, może jednak przedstawić w sądzie dowody (np. choćby z zeznań świadków i przesłuchania stron) w celu obalenia wspomnianego domniemania, tj. celem wykazania, że nie wiedział o tym, że zbywca działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela ani też przy zachowaniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć.