Konsekwencje darowizny

Darowizna nie jest skomplikowaną umową. Darczyńca zobowiązuje się w niej do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku, na co obdarowany musi wyrazić zgodę, bez której darowizna nie dochodzi do skutku. Darowizna rodzi jednak obowiązek podatkowy i swego rodzaju powinność żywienia wdzięczności, wiąże się z ryzykiem odwołania i zwykle nie chroni przed roszczeniami o zachowek po śmierci darczyńcy.

Darowizna jest nieodpłatną czynnością prawną i co do zasady powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Tego rodzaju kosztowny wymóg formalny nie zachodzi, gdy przyrzeczone świadczenie zostało już przez darczyńcę spełnione, chyba że chodzi akurat o przeniesienie własności nieruchomości, które zawsze wymaga formy aktu notarialnego.

Podatek od darowizn

Darowizny podlegają najczęściej podatkowi od spadków i darowizn. Wysokość podatku ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca. Zaliczenie do jednej z trzech grup podatkowych następuje według osobistego stosunku obdarowanego do darczyńcy. Najbliższa rodzina (małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie) zaliczani się do I grupy podatkowej. W ich przypadku kwota wolna od podatku jest najwyższa (9.637 zł) i najniższe stawki podatkowe (np. 3% w ramach nadwyżki do 10.278 zł ponad kwotę wolną od podatku).

Większość z osób należących do I grupy (z wyłączeniem zięcia, synowej i teściów) korzysta z nieograniczonego kwotowo zwolnienia z podatku od spadków i darowizn. Warunkiem jest jednak zgłoszenie nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego (tj. najczęściej od chwili spełnienia świadczenia przez darczyńcę). Obowiązek zgłoszenia nie dotyczy jednak przypadków, gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego. Rejent niejako wyręcza w tym zakresie obdarowanego. Ponadto w przypadku darowizny środków pieniężnych powyżej kwoty wolnej od podatku warunkiem zastosowania omawianego zwolnienia w gronie najbliższej rodziny jest także udokumentowanie otrzymania pieniędzy dowodem przekazania na rachunek bankowy obdarowanego (względnie na rachunek w SKOK) lub przekazem pocztowym.

Darowiznę pieniędzy powyżej kwoty wolnej od podatku w gronie najbliższej rodziny należy zgłosić w urzędzie skarbowym w terminie 6 miesięcy od jej dokonania.

Pomoc w niedostatku

Zwykle obdarowani widzą jedynie pozytywne aspekty darowizn. Nie każdy jednak pamięta, że z darowizną wiążą się pewne obowiązki, nawet jeśli nie zawarto w niej polecenia. Darowizna czyni bowiem obdarowanego obowiązanym do udzielenia pomocy darczyńcy w sytuacji, gdy ten ostatni znajdzie się w niedostatku. Chodzi o dostarczanie darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obowiązek taki wynika z samego przepisu ustawy. Ogranicza się on jednak do wysokości istniejącego jeszcze wzbogacenia. Obdarowany może zwolnić się od tej powinności zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.

Powyższy obowiązek składa się na szerzej pojmowaną powinność wyrażania wdzięczności. Jej brak w pewnych sytuacjach może prowadzić do odwołania darowizny. Ustawodawca zezwala bowiem na odwołanie wykonanej już darowizny właśnie w przypadkach rażącej niewdzięczności obdarowanego względem darczyńcy. Wprawdzie przepisy nie definiują pojęcia rażącej niewdzięczności, jednakże z orzecznictwa sądowego wynika, iż mieszczą się w nim przestępstwa dokonane przeciwko obdarowanemu (np. pobicie, kradzież, oszustwo, zniewaga), a także ciężkie naruszenie obowiązków rodzinnych (np. nieudzielanie pomocy w chorobie, trwające dłuższy czas nieutrzymywanie kontaktów i brak jakiejkolwiek opieki).

Darowizna a testament

W przeciwieństwie do umowy sprzedaży czy umowy o dożywocie, darowizna z punktu widzenia roszczeń osób uprawnionych do zachowku niewiele się różni od testamentu, poza tym, że rozporządzenie następuje za życia późniejszego spadkodawcy. Darowizna nie zabezpiecza bowiem przed roszczeniami spadkobierców darczyńcy o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Doliczeniu do spadku na potrzeby obliczenia zachowku nie podlegają tylko darowizny dokonane sprzed więcej niż 10 laty na rzecz osób niebędących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku. Oznacza to, że np. obdarowana na 5 lat przed śmiercią darczyńcy konkubina może odpowiadać za uzupełnienie zachowków, ale gdyby darowizna na jej rzecz miała miejsce 12 lat przed śmiercią spadkodawcy, to o tego rodzaju odpowiedzialności nie może być mowy. W przypadku darowizn czynionych np. na rzecz dzieci, czas ich dokonywania nie ma znaczenia dla roszczeń o zachowek - zawsze będą one zaliczane do spadku przy obliczaniu zachowku.

Pozew wierzyciela

Darowizny służą czasem mało szczytnym celom - zdarza się, że traktowane są jako instrument ochrony majątku dłużnika na wypadek egzekucji wierzycieli. Pokrzywdzeni takim uszczupleniem majątkowym wierzyciele mogą jednak bronić się wnosząc do sądu - i to wyłącznie przeciwko obdarowanemu - pozew o uznanie danej czynności za bezskuteczną wobec wierzyciela (tzw. skarga pauliańska).

W przypadku darowizn, a już zwłaszcza tych dokonywanych na rzecz osób bliskich, istnieją duże szanse powodzenia tego rodzaju powództwa. Wierzyciel może bowiem żądać uznania jej za bezskuteczną nawet wówczas, gdyby obdarowany nie wiedział o pokrzywdzeniu wierzyciela, a także zachodzi domniemanie, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.)