Odwołanie darowizny a majątek wspólny małżonków

Darowałem córce działkę budowlaną. W akcie notarialnym wskazałem jednak, aby grunt należał do córki i męża, na zasadach wspólności majątkowej (taki ustrój obowiązywał w ich majątku). Niestety mąż córki od wielu miesięcy poważnie zaniedbuje rodzinę. Zdecydowałem, że w takiej sytuacji odwołam darowiznę. Chcę to jednak zrobić tylko w stosunku do męża córki. Czy jest to możliwe?

Sprawa jest złożona z uwagi na charakter prawny wspólności majątkowej, która łączy małżonków. Majątek wspólny nie może być dzielony w czasie trwania tego ustroju, nie wyodrębnia się w tym czasie żadnych udziałów, a każdy małżonek ma takie same prawo do każdej rzeczy objętej wspólnością. Odwołanie darowizny nieruchomości rodzi obowiązek obdarowanego do przeniesienia własności nieruchomości z powrotem na darczyńcę (nie dzieje się to automatycznie).

Jeżeli podstawy do odwołania darowizny istnieją w stosunku do obojga małżonków, to oświadczenia o odwołaniu złożone obojgu małżonkom przez darczyńcę czynią ich oboje zobowiązanymi do przeniesienia na niego własności nieruchomości. Istotne wątpliwości pojawiają się wówczas, gdy podstawa odwołania darowizny występuje jedynie w stosunku do jednego z obdarowanych małżonków. W przeszłości można było spotkać się ze stanowiskiem, że w takim przypadku cofnięcie woli darczyńcy w wyniku odwołania darowizny odnosi się także do aspektu wejścia tego przedmiotu darowizny do wspólnego majątku małżonków. Zatem darczyńca cofa swą wolę obdarowania małżonka i zarazem włączenia darowanej rzeczy do wspólnego majątku. Według innego stanowiska przedmiotu darowizny w takiej sytuacji nie da się odzyskać. Darczyńcy będzie przysługiwać jedynie roszczenie pieniężne na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu i tylko takie żądanie będzie mógł zgłosić do małżonka (obdarowanego), który dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Darczyńca musiałby zatem ponieść pewne ryzyko w związku z ograniczeniem możliwości prawnych odwołania darowizny z tego powodu, że zamiast dokonać darowizny w częściach do majątków osobistych każdego z małżonków, zdecydował się (tak jak w przypadku wskazanym w pytaniu) na dokonanie jej do majątku wspólnego małżonków pozostających we wspólności ustawowej.

Jeszcze inaczej rozstrzygnięto w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2016 r., sygn. akt III CZP 72/15. Przyjęto, że odwołanie darowizny w stosunku do jednego z małżonków sprawia, iż rzecz darowana staje się przedmiotem współwłasności obojga małżonków w częściach równych. Pozwala to darczyńcy żądać przeniesienia na niego udziału należącego do małżonka, w stosunku do którego darowiznę odwołał, gdyby zaś nie było to możliwe - zwrotu wartości tego udziału stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.