Co warto wiedzieć o umowie darowizny?

Umowa darowizny jest nieodpłatną czynnością prawną, w której darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Umowa taka dojdzie do skutku, o ile obdarowany wyrazi zgodę na nieodpłatne przyjęcie pieniędzy, rzeczy lub prawa należącego do darczyńcy.

Forma umowy

Umowa darowizny powinna być zawarta w formie aktu notarialnego, chyba że przyrzeczone świadczenie zostało już przez darczyńcę spełnione. Najczęściej umowy darowizny są zatem zawierane w sposób ustny z jednoczesnym wykonaniem zobowiązania darczyńcy, np. poprzez wręczenie prezentu urodzinowego. Warto zauważyć, że wspomniane odstępstwo w zakresie formy umowy dotyczące wykonania darowizny nie dotyczy jednak czynności, dla których inne przepisy wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron (np. aktu notarialnego), ze względu na przedmiot darowizny. Przykładowo, darowizna nieruchomości musi być zawsze zawarta w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności.

Obowiązek obdarowanego

Umowa darowizny może nakładać na obdarowanego obowiązek wykonania polecenia. Chodzi tu o oznaczone działanie lub zaniechanie, które nie czyni nikogo wierzycielem. Przykładowo, może to polegać na wskazaniu sposobu przeznaczenia podarowanych pieniędzy na leczenie czy naukę. Darczyńca (bądź później jego spadkobiercy) może żądać wypełnienia polecenia pod warunkiem, iż sam spełnił przyrzeczone świadczenie oraz że polecenie nie ma wyłącznie na celu korzyści obdarowanego. Obdarowany może jednak zwolnić się z tego obowiązku, zwracając w naturze przedmiot darowizny.

Ponadto darowizna czyni obdarowanego obowiązanym do udzielenia pomocy darczyńcy w sytuacji, gdy ten ostatni znajdzie się w niedostatku. Chodzi o dostarczanie darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obowiązek taki wynika z przepisów Kodeksu cywilnego. Ogranicza się on jednak do wysokości istniejącego jeszcze wzbogacenia. Obdarowany może zwolnić się od tej powinności zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.

Odpowiedzialność darczyńcy

Darczyńca odpowiada w niewielkim zakresie za wady podarowanej rzeczy, co uzasadnione jest tym, że umowa ma charakter nieodpłatny. Odpowiedzialność jest zależna od tego, czy darczyńca miał wiedzę o wadzie, a mimo to nie zawiadomił o niej obdarowanego. Podobnie jest z odpowiedzialnością odszkodowawczą darczyńcy wobec obdarowanego. Odpowiada on za szkodę wynikłą z niewykonania lub nienależytego wykonania darowizny tylko wówczas, gdy wyrządził ją umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Poza tym to na obdarowanym spoczywa ciężar dowodu w zakresie zawinienia darczyńcy.

Podatek od darowizny

Nabycie rzeczy i praw przez osoby fizyczne tytułem darowizny podlega opodatkowaniu. Kluczowe znaczenie dla wysokości obciążenia ma stopień pokrewieństwa pomiędzy stronami umowy. Czynnik ten decyduje nie tylko o tym, czy w danej sytuacji będzie można skorzystać z określonych w ustawie ulg i zwolnień, ale także, do której grupy podatkowej strony zostaną zakwalifikowane. Szczególne znaczenie ma tzw. całkowite zwolnienie, które przysługuje członkom najbliższej rodziny (art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn - Dz. U. z 2016 r. poz. 205).

Pamiętać należy, że to obdarowany jest podatnikiem i to na nim ciąży obowiązek spełnienia wszystkich formalności, np. terminowego złożenia deklaracji czy zapłaty ustalonego w decyzji podatku.

Darowizna a ochrona wierzycieli

Darowizna często jest wykorzystywana (nieskutecznie) jako sposób na uniknięcie egzekucji z danego przedmiotu majątkowego. Taką umowę jednak bardzo łatwo zaskarżyć. Służy do tego tzw. skarga pauliańska. Jeśli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Dodatkową przesłanką pociągnięcia do odpowiedzialności jest, aby osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

Natomiast w przypadku gdy tą czynnością powodującą stan niewypłacalności dłużnika jest darowizna, wierzyciel może żądać uznania jej za bezskuteczną nawet wówczas, gdyby obdarowany nie wiedział o pokrzywdzeniu wierzyciela.

Darowizna pieniędzy i zwolnienie podatkowe

Skorzystanie z całkowitego zwolnienia podatkowego w podatku od spadków i darowizn przez osoby zaliczane do tzw. zerowej grupy podatkowej jest możliwe także wtedy, gdy środki zostaną przelane z innego konta niż konto darczyńcy. Nie będzie to podstawą do odmowy udzielenia zwolnienia. Podobnie nie ma konieczności, by rachunek, na który trafiają środki, należał do obdarowanego. Kluczowe jest, aby z treści umowy i przelewów jednoznacznie wynikało kto, komu i ile środków daruje. Przedłożone dokumenty mają za zadanie udowodnić, że taki transfer pieniędzy nastąpił.