Oprocentowanie w umowie a odsetki za opóźnienie

Przedsiębiorca udzielił innej firmie pożyczki w kwocie 20.000 zł na okres 12 miesięcy. Tytułem wynagrodzenia pożyczkodawcy - tak to nazwano w umowie - zastrzeżono 20% w skali roku. Termin zwrotu pożyczki minął bezskutecznie. Czy za okres opóźnienia można również liczyć odsetki w tej samej wysokości lub nawet powiększyć je o odsetki ustawowe?

W aktualnym porządku prawnym strony mogą w umowie przewidzieć zarówno kumulację obu rodzajów odsetek należnych wierzycielowi, jak i możliwość ustania obowiązku uiszczania odsetek kapitałowych i zastąpienia ich, od chwili, gdy dłużnik opóźnia się ze spełnieniem swojego świadczenia pieniężnego, odsetkami za opóźnienie. Tak uznał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1 grudnia 2010 r., sygn. akt I CSK 28/2010. Stwierdził, że dopuszczalność takiej kumulacji pozostaje w granicach swobody kontraktowej stron.

Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe, które wynoszą obecnie 13% w skali roku.

Niemniej jednak z postanowienia umownego przytoczonego w pytaniu można wnioskować, że strony miały na myśli jedynie odsetki kapitałowe - oprocentowane na poziomie 20% w skali roku, natomiast wysokość odsetek za opóźnienie nie została uregulowana. Oznaczałoby to, że za okres opóźnienia w spłacie pożyczki pożyczkodawcy należą się jedynie odsetki ustawowe.

Należy przy tym przestrzegać dwóch ograniczeń. Pierwszym są odsetki maksymalne, które nie mogą przekraczać w skali roku czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP, czyli na chwilę obecną 24% rocznie. Po drugie należy zważać na zakaz anatocyzmu, czyli pobierania odsetek od odsetek. Oznacza to, że kumulacja odsetek kapitałowych i odsetek za opóźnienie może odnosić się wyłącznie do kapitału pożyczki (należności głównej). Odsetki za opóźnienie od zaległych odsetek mogą być naliczane dopiero od wytoczenia o nie powództwa, czyli od dnia złożenia pozwu do sądu, a także w sytuacji gdy po powstaniu zaległości (a nie z góry) strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy. Tego rodzaju ograniczenia przewiduje art. 482 § 1 K.c., który nie dotyczy pożyczek długoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe.

Kumulowanie odsetek kapitałowych i za opóźnienie z uwagi na występujące między nimi różnice budzi jednak pewne wątpliwości i zastrzeżenia. Bezpieczniej i poprawniej jest zastrzegać dwa rodzaje odsetek: kapitałowe (zwykłe) do terminu wymagalności świadczenia (np. do terminu spłaty pożyczki) oraz za opóźnienie po tym terminie. Ich wysokość może się różnić, jednak nie powinna przekraczać odsetek maksymalnych.

Trzeba dodać, że odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu. Jeśli jednak dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.