Reprezentacja spółki komandytowej przy umowie pożyczki ze wspólnikiem i PCC

Wspólnikami spółki komandytowej są dwie osoby fizyczne. Spółka prowadzi działalność gospodarczą przede wszystkim w zakresie produkcji mebli, a także ich sprzedaży. Wypracowuje nadwyżki finansowe. W związku z tym może ona udzielić pożyczki jednemu ze wspólników (komplementariuszowi). Pożyczka będzie oprocentowana na zasadach rynkowych. Co prawda udzielanie pożyczek nie stanowi głównego przedmiotu działalności, jednak spółka - udzielając jej - będzie działała jako podatnik VAT.

1) Czy umowę pożyczki komplementariusz ma podpisać zarówno jako pożyczkobiorca, jak i jako reprezentant spółki - pożyczkodawcy?

NIE. Spółka komandytowa może zawrzeć umowę pożyczki ze swoim wspólnikiem. Kodeks spółek handlowych nie określa jednak zasad reprezentacji spółki przy dokonywaniu czynności, których drugą stroną jest wspólnik bądź wspólnicy spółki. Tego rodzaju regulacje (art. 210, art. 300⁶⁷ i art. 379 K.s.h. - Dz. U. z 2024 r. poz. 18) występują w odniesieniu do czynności pomiędzy spółkami kapitałowymi a ich członkami zarządu i są one podyktowane ochroną interesu spółki.

Z orzecznictwa płyną wnioski, że wspólnik, z którym spółka osobowa (w tym m.in. komandytowa czy jawna) ma zawrzeć umowę, nie powinien jej reprezentować przy tej umowie. Spotkać przy tym można różne poglądy na temat podstaw prawnych, do których należałoby się odwołać w takiej sytuacji (por. wyrok SN z dnia 8 lutego 2013 r., sygn. akt IV CSK 332/12, w którym SN uznał, że do spółki jawnej należy stosować przepisy o osobach prawnych, a konkretnie art. 210 § 1 K.s.h.; wyrok SN z dnia 22 stycznia 2002 r., sygn. akt V CKN 650/00, w którym SN opowiedział się za analogicznym stosowaniem art. 103 K.c. - Dz. U. z 2024 r. poz. 1061 ze zm.).

Przyjmuje się zatem, że spółkę osobową (w tym komandytową) w umowie ze wspólnikiem może reprezentować inny wspólnik (o ile jest uprawniony do samodzielnej reprezentacji spółki, a do reprezentacji spółki wystarczy działanie jednego wspólnika), ewentualnie inni wspólnicy (gdy w spółce należy przestrzegać reprezentacji łącznej). W spółce komandytowej liczącej dwóch wspólników poza komplementariuszem musi występować komandytariusz. On może reprezentować spółkę jako pełnomocnik (art. 118 K.s.h.). W takich okolicznościach dopuszczalne jest, aby komandytariusz reprezentował spółkę jako pełnomocnik (tj. na mocy udzielonego mu pełnomocnictwa przez wspólników) przy zawieraniu umowy pożyczki między spółką a komplementariuszem.

2) Czy prawidłowe będzie założenie, że pożyczka ta będzie zwolniona z VAT, a zatem nie trzeba będzie także płacić PCC?

W przypadku pożyczek zawieranych przez spółkę komandytową (tj. spółkę osobową zarówno na gruncie przepisów K.s.h., jak i ustawy o PCC - Dz. U. z 2024 r. poz. 295) inne zasady opodatkowania dotyczą po pierwsze sytuacji, gdy wspólnik jest pożyczkodawcą, a spółka jest pożyczkobiorcą i po drugie, gdy te role są odwrócone. W pierwszym przypadku PCC od umowy pożyczki musi być rozliczony według reguł dotyczących umowy spółki, a wówczas opodatkowanie/zwolnienie pożyczki z VAT nie ma znaczenia. Związane jest to z tym, że wyłączenie z art. 2 pkt 4 ustawy o PCC dotyczy czynności cywilnoprawnych innych niż umowa spółki i jej zmiany. Pisaliśmy o tym m.in. w GP nr 74 z 2024 r., na str. 17.

Natomiast umowa pożyczki, w której spółka komandytowa jest pożyczkodawcą, a wspólnik jest pożyczkobiorcą na gruncie PCC kwalifikowana jest po prostu jako umowa pożyczki. W związku z tym dla ustalenia, czy podlega ona PCC, istotne jest, czy objęta jest ona VAT czy też jest poza zakresem ustawy o VAT. W świetle bowiem art. 2 pkt 4 ustawy o PCC wyłączone od PCC są umowy pożyczek, o ile są:

objęte VAT,
jeżeli przynajmniej jedna ze stron jest zwolniona od VAT z tytułu dokonania tej czynności,
nie podlega VAT na podstawie przepisów o grupach VAT, a konkretnie art. 8c ustawy o VAT (Dz. U. z 2024 r. poz. 361).

Poza członkami grupy VAT, jeśli czynność jest poza zakresem ustawy o VAT (tj. nie podlega VAT), to konieczne jest rozliczenie PCC od pożyczki. Organy podatkowe przyjmują jednak, że udzielenie oprocentowanej pożyczki pieniężnej przez podatnika VAT, także w takich okolicznościach jak opisane przez Czytelnika, stanowi odpłatne świadczenie usług, a zatem podlega opodatkowaniu VAT i jednocześnie korzysta ze zwolnienia od tego podatku i w związku z tym nie podlega opodatkowaniu PCC. Dlatego też na pożyczkobiorcy nie ciąży obowiązek złożenia deklaracji PCC (por. np. interpretacje indywidualne Dyrektora KIS z dnia 27 sierpnia 2024 r., nr 0111-KDIB3-1.4012.392.2024.2.MG, w zakresie podatku VAT, oraz z dnia 2 września 2024 r., nr 0111-KDIB2-3.4014.330.2024.2.AG, w zakresie PCC).

Należy jednak pamiętać, że inne stanowisko prezentują sądy administracyjne. One uważają, że incydentalna pożyczka jest poza zakresem ustawy o VAT i podlega PCC. Pisaliśmy o tym w GP nr 74 z 2024 r., na str. 1. W związku z tym z ostrożności warto uzyskać we własnej sprawie interpretacje indywidualne w zakresie VAT i PCC.