Gazeta Podatkowa nr 14 (1471) z dnia 15.02.2018

Wszystko o umowie pożyczki

Umowa pożyczki, której przedmiotem są przede wszystkim pieniądze, należy do grupy jednej z najczęściej zawieranych umów cywilnoprawnych. Niezależnie od kwoty udzielanej pożyczki, jest ona uregulowana przepisami prawa, a decydując się na pożyczenie większych kwot, należy udokumentować zawarcie umowy i zadbać o zabezpieczenie zwrotu pożyczki.

Przedmiotem umowy pożyczki mogą być nie tylko pieniądze, może ona dotyczyć także określonej ilości rzeczy tego samego gatunku. W przypadku gdy pożyczka nie dotyczy pieniędzy, pożyczkobiorca zobowiązany jest do oddania tej samej ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Podstawy prawne umowy pożyczki zostały uregulowane w art. 720 i następne Kodeksu cywilnego.

Pożyczka a użyczenie

Umowa pożyczki bardzo często bywa mylona z użyczeniem, chociaż różnica między tymi umowami jest bardzo wyraźna. Na mocy umowy pożyczki pożyczkodawca przenosi własność jej przedmiotu na pożyczkobiorcę z obowiązkiem zwrotu tej samej ilości pieniędzy albo tej samej ilości rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Natomiast użyczenie polega na oddaniu do używania określonej rzeczy konkretne oznaczonej, np. samochodu, mieszkania. Zatem, co bardzo istotne, pożyczkobiorca w przeciwieństwie do biorącego do używania na podstawie umowy użyczenia staje się właścicielem przedmiotu umowy pożyczki.

Zawarcie umowy

Umowa pożyczki może zostać zawarta przez strony w dowolnej formie, jednak w przypadku gdy wartość umowy przekracza 1.000 zł, należy zawrzeć ją w formie dokumentowej, co wynika z art. 720 § 2 K.c. Przepis ten w znowelizowanej wersji obowiązuje od 8 września 2016 r. i uległ zmianie wraz z wprowadzeniem do Kodeksu cywilnego pojęcia formy dokumentowej. Do zachowania tej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie. Niemniej jednak z praktycznego punktu widzenia zasadne jest zawieranie umowy pożyczki w formie pisemnej lub elektronicznej.

W praktyce wiele umów pożyczki, nie tylko w obrocie gospodarczym, ale i między osobami fizycznymi, zawieranych jest w formie ustnej. Tego rodzaju umowy są ważne, jednak wiążą się one z ryzykiem nieodzyskania przedmiotu pożyczki. Konsekwencją niezawarcia umowy pożyczki w wymaganej formie jest bowiem brak możliwości przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków lub przesłuchania strony na okoliczność jej zawarcia, chyba że obie strony wyrażą na to zgodę (art. 74 § 1 K.c.). Oznacza to, że jeżeli pożyczkodawca nie zadbał chociażby o potwierdzenie zawarcia umowy w formie dokumentowej, a pożyczkobiorca nie będzie skłonny zwrócić pożyczki, dochodzenie roszczenia przed sądem będzie bardzo trudne. W przypadku braku umowy pożyczki i niemożności przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków i stron na okoliczność jej zawarcia, wykazanie, że pożyczka faktycznie miała miejsce, jest niemal niemożliwe.

Wyjątkiem jest sytuacja, gdy fakt dokonania czynności jest uprawdopodobniony za pomocą dokumentu. W orzecznictwie wskazuje się, że sytuacja taka może mieć miejsce w przypadku, gdy pożyczkodawca dysponuje np. potwierdzeniem przelewu, jednak ocena przesłanek uprawdopodobnienia należy do sądu. Ponadto ograniczeń dowodowych w przypadku gdy pożyczka nie została zawarta choćby w formie dokumentowej nie stosuje się między przedsiębiorcami.

Warunki umowy

Treść umowy pożyczki różni się w zależności od podmiotów ją zawierających. Na bankach lub instytucjach pożyczkowych ciążą bowiem liczne obowiązki, które nie dotyczą osób fizycznych i przedsiębiorców nieprowadzących działalności gospodarczej w zakresie udzielania pożyczek.

Chociaż zgodnie z zasadą swobody umów dopuszczalne jest, aby pożyczka miała charakter nieoprocentowany, to w praktyce poza pożyczkami pomiędzy najbliższą rodziną strony ustalają w umowie sposób jej oprocentowania. Określając tę wysokość warto pamiętać, że maksymalna wysokość odsetek kapitałowych wynosi obecnie 10% w skali roku. Zatem jeżeli pożyczka oprocentowana jest według wyższej stopy, to zgodnie z art. 359 § 2² K.c. należą się odsetki maksymalne. Jeżeli natomiast strony określą w umowie, że pożyczka jest oprocentowana, lecz nie wskażą, w jaki sposób, na podstawie art. 359 § 2 K.c. należne będę odsetki ustawowe z czynności prawnej (tzw. kapitałowe), które wynoszą obecnie 5% w skali roku.

Zwrot pożyczki i PCC

Niezależnie od relacji, jakie panują między stronami zawierającymi umowę pożyczki, już na etapie finalizowania umowy powinny one określić termin jej zwrotu. Można tego dokonać np. poprzez wskazanie konkretnej daty lub okresu, na jaki zawierana jest pożyczka, np. 6 miesięcy. Co ważne, jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić ją w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę. Jeżeli zatem strony nie uzgodniły w umowie daty zwrotu pożyczki, do jej odzyskania konieczne jest złożenie oświadczenia o wypowiedzeniu pożyczki.

Powołanie się na zawarcie umowy pożyczki dopiero na etapie kontroli podatkowej skutkuje obowiązkiem zapłaty 20% PCC.

Zawarcie umowy pożyczki pociąga za sobą także co do zasady obowiązek podatkowy w podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC). Poza szczególnymi wyjątkami dotyczącymi zwolnienia z opodatkowania pożyczek udzielanych pomiędzy najbliższymi członkami rodziny, jeżeli wartość pożyczki przekracza 5.000 zł od jednego podmiotu lub 25.000 zł w okresie 3 kolejnych lat kalendarzowych od wielu podmiotów, stawka podatkowa wynosi 2% i liczona jest od kwoty pożyczki. Podatnik zobowiązany jest do złożenia deklaracji i zapłaty podatku bez osobnego wezwania, w terminie 14 dni od daty powstania obowiązku podatkowego.

Podstawy prawne

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2017 r. poz. 459 ze zm.)