Udzielanie pożyczek w świetle VAT

W praktyce niejednokrotnie zdarza się, że przedsiębiorcy udzielają sporadycznie (jednorazowo) pożyczek innym przedsiębiorcom czy też osobom fizycznym, aczkolwiek nie jest to przedmiotem prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Powstaje wówczas wątpliwość, czy czynności te podlegają opodatkowaniu na gruncie przepisów o VAT.

Przedmiot opodatkowania

Opodatkowaniu podatkiem VAT podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Przez świadczenie usług należy rozumieć każde świadczenie, które nie stanowi dostawy. Przy czym, aby uznać dane świadczenie za odpłatne, musi istnieć stosunek prawny pomiędzy świadczącym usługę a odbiorcą, a w zamian za wykonanie usługi powinno zostać wypłacone wynagrodzenie. Oznacza to, że z danego stosunku prawnego, na podstawie którego wykonywana jest usługa, musi wynikać wyraźna, bezpośrednia korzyść na rzecz świadczącego usługę.

Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Stanowi o tym art. 720 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 380 ze zm.).

Udzielanie pożyczek przez podatnika VAT spełnia przesłanki uznania takich czynności za podlegające opodatkowaniu VAT niezależnie od częstotliwości i celu ich udzielenia, a także statusu nabywcy. Mamy bowiem do czynienia ze świadczeniem na rzecz innego podmiotu polegającym na udostępnieniu (w zamian za wynagrodzenie, które przyjmuje najczęściej postać odsetek lub prowizji) kapitału na wskazany w umowie okres, a tego rodzaju działalność mieści się w definicji działalności gospodarczej zawartej w art. 15 ust. 2 ustawy o VAT.

Opodatkowanie pożyczki

Czynność polegająca na udzieleniu oprocentowanej pożyczki pieniężnej stanowi odpłatne świadczenie usług i wszelkie opłaty (m.in. odsetki) związane z zawartą umową pożyczki podlegają opodatkowaniu VAT.

Należy jednocześnie mieć na uwadze, że na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy o VAT usługi udzielania pożyczek pieniężnych zwolnione są od podatku VAT.

W przypadku usług polegających na udzielaniu pożyczek, podstawę opodatkowania w myśl art. 29a ust. 1 ustawy o VAT stanowi zapłata, którą świadczący usługę otrzymał lub ma otrzymać od usługobiorcy lub osoby trzeciej, czyli inaczej mówiąc, odsetki od udzielonej pożyczki oraz inne należności (np. prowizje) uiszczane przez pożyczkobiorcę w związku z zawarciem umowy pożyczki i korzystaniem z cudzego kapitału. Natomiast kwota udzielonej pożyczki (tj. kapitał) nie stanowi zapłaty w rozumieniu przepisów ustawy o VAT, a więc nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT.

Jeżeli chodzi o moment powstania obowiązku podatkowego, to kwestię tę reguluje art. 19a ust. 5 pkt 1 lit. e) ustawy o VAT. Z przepisu tego wynika, że przy świadczeniu usług zwolnionych z podatku VAT, w tym m.in. udzielania pożyczek, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania całości lub części zapłaty z tytułu ich świadczenia. Dla określenia momentu powstania obowiązku podatkowego istotny jest zatem dla podatnika moment otrzymania odsetek lub prowizji. W przypadku gdy zostanie zapłacona tylko część odsetek (prowizji), obowiązek podatkowy powstanie tylko w odniesieniu do otrzymanej kwoty.

Pożyczka a faktura

Podatnik udzielający pożyczki nie ma bezwzględnego obowiązku wystawienia faktury. Jak stanowi bowiem art. 106b ust. 2 ustawy o VAT, podatnik nie jest obowiązany do wystawienia faktury w odniesieniu do sprzedaży zwolnionej od podatku m.in. na podstawie art. 43 ust. 1 ustawy o VAT. Obowiązek wystawienia faktury powstanie jednak wówczas, gdy zażąda tego nabywca usługi w terminie 3 miesięcy, licząc od końca miesiąca, w którym wykonano usługę bądź otrzymano całość lub część zapłaty.

Przykłady faktur dostępne są w serwisie www.druki.gofin.pl, w dziale Podatek VAT.

Należy wskazać, że pożyczkodawca może także dobrowolnie wystawić fakturę dokumentującą udzieloną pożyczkę, nie czekając na żądanie pożyczkobiorcy.

Jeżeli faktura jest wystawiana na żądanie nabywcy usługi, to zastosowanie ma art. 106i ust. 6 ustawy o VAT. Z przepisu tego wynika, że w przypadku gdy z żądaniem takim nabywca wystąpi do końca miesiąca, w którym nastąpiła sprzedaż lub otrzymano całość lub część zapłaty, fakturę należy wystawić do 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym miała miejsce sprzedaż (otrzymanie całości lub części zapłaty). Natomiast gdy żądanie zostanie zgłoszone po upływie miesiąca, w którym miała miejsce sprzedaż (otrzymano zaliczkę), to wówczas fakturę należy wystawić nie później niż do 15. dnia od dnia zgłoszenia żądania.

Jeżeli usługodawca dobrowolnie wystawia fakturę, to należy stosować ogólną zasadę wynikającą z art. 106i ust. 1 ustawy o VAT, tj. faktura powinna być wystawiona nie później niż 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym wykonano usługę. Przy czym jak wynika z art. 106i ust. 7 pkt 1 ustawy o VAT, faktura nie może być wystawiona wcześniej niż 30. dnia przed wykonaniem usługi.

"(...) Udzielanie (...) pożyczki przez podmiot prowadzący działalność gospodarczą, w związku z jej prowadzeniem, można identyfikować i zaliczać do zawodowej płaszczyzny jednostki, a więc uznać za rodzącą obowiązki w podatku od towarów i usług. Udzielenie pożyczki stanowi świadczenie na rzecz innego podmiotu, polegające na udostępnieniu kapitału na wskazany w umowie okres czasu. Czynność udzielenia pożyczki w ramach prowadzonej działalności gospodarczej w zamian za wynagrodzenie (odsetki), stanowi zatem odpłatne świadczenie usług, co do zasady, podlegające opodatkowaniu VAT. Zatem, odsetki otrzymane z tytułu udzielonej pożyczki stanowią wynagrodzenie z tytułu jej udzielenia. (...)"

Interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 5 stycznia 2017 r., nr 2461-IBPP2.4512.901.2016.1.JJ

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 11.03.2004 r. o VAT (Dz. U. z 2016 poz. 710 ze zm.)