Różnice między umową o dzieło a zleceniem

W umowie o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. W przypadku zlecenia zaś przyjmujący zlecenie (nie zamówienie) zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Niby co innego, a jednak granica między tymi dwoma kontraktami nie jest wcale taka wyraźna.

Umowy zlecenia, a konkretniej umowy o świadczenie usług okazują się przydatne, gdy zachodzi potrzeba przeprowadzenia określonej kampanii promocyjnej, wykonania prac sezonowych, sprzątania obiektów itp. Jednakże z uwagi na brak składek ZUS jeszcze bardziej atrakcyjne są umowy o dzieło, które nie powinny być stosowane tam, gdzie świadczenie usług nie kończy się określonym rezultatem, którym nie może być po prostu rozniesienie określonej ilości ulotek, dokonanie zbioru plonów czy umycie wszystkich okien w biurowcu.

Zlecenie a usługi

Klasycznie przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie (art. 734 § 1 Kodeksu cywilnego), a więc np. sprzedaż nieruchomości, zakup maszyny, zawarcie ugody z kontrahentem. Zlecenie może również dotyczyć kilku czy szeregu rodzajowo określonych czynności prawnych, które przykładowo mogą się składać na ogólną reprezentację przedsiębiorcy względem określonych kontrahentów, nabywanie i zbywanie w imieniu zleceniodawcy towarów do ustalonej wartości czy windykację długów.

W przypadku tradycyjnie i kodeksowo pojmowanego zlecenia nie ma więc mowy o czynnościach o charakterze czysto faktycznym, do których przecież zaliczyć należy m.in. opiekę, doradztwo, przekonywanie klientów do spróbowania i nabycia produktu czy polerowanie podłóg. Te nie mogą stanowić przedmiotu umowy zlecenia, lecz umowy o świadczenie usług, która nie ma własnej regulacji w przepisach Kodeksu cywilnego. Nazywanie tych kontraktów zleceniem bierze się stąd, że do umowy o świadczenie usług stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu (art. 750 K.c.).

O ile w przypadku umowy zlecenia (o świadczenie usług) o wykonaniu zobowiązania można mówić już wtedy, gdy zleceniobiorca dochował należytej staranności w zakresie świadczonej usługi, o tyle umowa o dzieło idzie znacznie dalej. Zmierza ona bowiem do osiągnięcia konkretnego efektu i uznaje się ją za wykonaną z chwilą jego osiągnięcia. Dlatego w umowie o dzieło wynagrodzenie jest pochodną osiągniętego rezultatu w postaci wykonanego dzieła, a nie liczby przepracowanych godzin.

Dzieło

Jak wspomniano, przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia (art. 627 K.c.). Dla odróżnienia umowy o dzieło od innych kontraktów, w tym zwłaszcza od umowy zlecenia (o świadczenie usług) podstawowe znaczenie ma wyjaśnienie pojęcia "dzieło". Należy przez to rozumieć pewien rezultat ludzkiej pracy lub twórczości, który musi być samoistny, niezależny od wykonawcy (przyjmującego zamówienie). Za dzieło trzeba zatem uznać materialne rezultaty ludzkiej pracy i umiejętności (np. wykonanie bramy wjazdowej na parking), a także te niematerialne, lecz utrwalone w jakimś przedmiocie (np. program komputerowy). Umowa o dzieło powinna być więc uwieńczona konkretnym i sprawdzalnym rezultatem pracy oraz umiejętności przyjmującego zamówienie.

Dodatkowym kryterium odróżnienia umowy o dzieło od umowy zlecenia (o świadczenie usług) jest także zdatność rezultatu materialnego poddania się sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 listopada 2000 r., sygn. akt IV CKN 152/00).

Z tych względów dla takich usług jak sprzątanie pomieszczeń, roznoszenie ulotek czy zbiory warzyw lub owoców właściwsze wydaje się zlecenie (umowa o świadczenie usług) aniżeli umowa o dzieło. Dodatkowych argumentów dostarcza wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2000 r., sygn. akt II UKN 386/99. SN uznał w nim, że czynności polegające na przemieszczaniu i układaniu w stosy drewna przy wykorzystaniu własnego środka transportu nie mają charakteru czynności przynoszących konkretny, indywidualny rezultat materialny i są realizowane w ramach starannego działania, a więc w ramach umowy zlecenia.

Odpłatność

Omawiane umowy mają pewne cechy wspólne. W obu wypadkach wynagrodzenie na ogół wymagalne jest dopiero po wykonaniu umowy przez przyjmującego zlecenie/zamówienie. W razie odpłatnego zlecenia wynagrodzenie należy się przyjmującemu dopiero po wykonaniu zlecenia, chyba że co innego wynika z umowy lub z przepisów szczególnych. Jeżeli wykonanie zlecenia wymaga wydatków, dający zlecenie powinien na żądanie przyjmującego udzielić mu odpowiedniej zaliczki.

W przypadku umowy o dzieło, jeżeli strony inaczej nie postanowiły, zapłata wynagrodzenia należy się dopiero w chwili oddania gotowego dzieła. Nieraz jednak przyjmującemu zamówienie należy się odpowiednie wynagrodzenie, mimo że nie wykonał dzieła. Tak jest m.in. wtedy, gdy przyjmujący zamówienie był gotów wykonać dzieło, lecz nie mógł tego dokonać z przyczyn leżących po stronie zamawiającego bądź gdy zamawiający przed ukończeniem dzieła bez uzasadnionej przyczyny odstępuje od umowy.

W przeciwieństwie do zlecenia w umowie o dzieło wynagrodzenie jest istotnym i koniecznym elementem umowy.

Ustawodawca przyjmuje niejako domniemanie odpłatności zlecenia, bowiem jeśli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że zleceniobiorca zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie (art. 735 § 1 K.c.). Jeżeli nie ma obowiązującej taryfy, a nie umówiono się o wysokość wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające wykonanej pracy.

Z kolei umowa o dzieło zalicza się do umów odpłatnych. Jednym z jej istotnych elementów jest właśnie określenie wynagrodzenia. W przeciwnym wypadku nie będziemy mieli do czynienia z umową o dzieło.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121)