Zasady wynagradzania w umowie o dzieło

Ustalenie wynagrodzenia należnego przyjmującemu zamówienie (wykonawcy) stanowi nieodłączny element każdej umowy o dzieło. Najczęściej przybiera ono jedną z dwóch form ryczałtu lub kosztorysu. Późniejsze rozliczenia zależą w dużej części od tego zasadniczego wyboru, zwłaszcza gdy prawidłowe wykonanie dzieła wymagać będzie później realizacji świadczeń dodatkowych, z początku nieprzewidzianych przez kontrahentów.

Gdy brak odmiennych postanowień

Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Wysokość wynagrodzenia za wykonanie dzieła można określić przez wskazanie podstaw do jego ustalenia. Jeżeli strony nie określiły wysokości wynagrodzenia ani nie wskazały podstaw do jego ustalenia, ustawodawca każe uznawać, że strony miały na myśli zwykłe wynagrodzenie za dzieło tego rodzaju. Jeśli także w ten sposób nie da się ustalić wysokości wynagrodzenia, to przyjmującemu zamówienie należy się wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom.

Dodatkowo z przepisów Kodeksu cywilnego wynika zasada płatności wynagrodzenia z dołu. Jeśli bowiem strony umowy o dzieło inaczej nie postanowiły, zapłata wynagrodzenia należy się dopiero w chwili oddania gotowego dzieła. Niemniej przyjęta na samym początku metoda rozliczeń będzie decydowała o tym, czy uzgodniona stawka może ulec podwyższeniu w trakcie realizacji zleconego zadania lub bezpośrednio po jego wykonaniu.

Ryczałt

Wynagrodzenie ryczałtowe polega na określeniu z góry wysokości wynagrodzenia w oznaczonej kwocie bez zbędnej w tym przypadku kalkulacji kosztów. W takiej sytuacji przyjmujący zamówienie powinien możliwie precyzyjnie ustalić przedmiot umowy. Strona ta bierze na siebie ryzyko strat spowodowanych koniecznością realizacji prac niezbędnych dla prawidłowego wykonania dzieła, a które z tych czy innych przyczyn nie były brane pod uwagę przy kalkulacji wynagrodzenia.

Należy bowiem pamiętać, że przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia ryczałtowego, choćby w momencie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac. Ryczałt może zostać podwyższony tylko przez sąd, i to tylko wtedy, gdy na skutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą.

Kosztorys

Kosztorys stanowi zestawienie kosztów materiałów i robocizny potrzebnych do wykonania dzieła. Niewątpliwie jest to bardziej skomplikowana metoda ustalenia wynagrodzenia za wykonanie dzieła (czy np. robót budowlanych) i dlatego też bardziej odpowiednia dla większych inwestycji.

Jeżeli w trakcie prac okazuje się, że potrzebne są pewne korekty, wówczas kosztorys końcowy przedstawia się inaczej niż ten umowny. W szczególności dotyczy to sytuacji, gdy przyjmujący zamówienie wykonał prace dodatkowe, tj. nieprzewidziane w pierwotnym kosztorysie. Należy jednak rozróżnić dwa przypadki w zależności od tego, czy zestawienie planowanych prac (kosztorys) sporządził zamawiający, czy przyjmujący zamówienie.

W tym pierwszym przypadku (tj. gdy autorem kosztorysu jest zamawiający) przyjmujący zamówienie może żądać podwyższenia, jeżeli w toku wykonywania dzieła zaszła konieczność przeprowadzenia nieprzewidzianych kosztorysem prac. W innej sytuacji (gdy autorem kosztorysu był sam wykonawca) przyjmujący zamówienie może również żądać wyższego wynagrodzenia, ale tylko wówczas, gdy mimo zachowania należytej staranności nie mógł przewidzieć konieczności wykonania dodatkowych prac.

W obu jednak wariantach przyjmujący zamówienie powinien uzyskać zgodę zamawiającego na prace dodatkowe, nieprzewidziane we wstępnym kosztorysie. W przeciwnym razie nie będzie mógł dokonać dogodnej dla niego korekty należnego wynagrodzenia kosztorysowego.

W sytuacji gdy zamawiającemu grozi znaczne podwyższenie wynagrodzenia kosztorysowego, może on od umowy odstąpić. Jeśli zamierza skorzystać z tej możliwości, powinien to zrobić niezwłocznie, płacąc przyjmującemu zamówienie odpowiednią część umówionego wynagrodzenia.

Zasady, na jakich następować będą zmiany wstępnie ustalonego wynagrodzenia kosztorysowego, mogą też wynikać z samej umowy. W obrocie z konsumentami przedsiębiorcy muszą jednak zważać, by zapisy, które przyznawać będą przedsiębiorcy prawo do ustalania czy podwyższania ceny, dawały klientom możliwość odstąpienia od umowy. W przeciwnym wypadku można by je uznać za niedozwolone klauzule umowne niewiążące konsumentów.

Umowa o roboty budowlane

W przeciwieństwie do przepisów normujących umowę o dzieło, regulacje kodeksowe dotyczące umów o roboty budowlane nie dzielą już wynagrodzenia na obie omówione formy (ryczałt i kosztorys). Wprawdzie znaleźć można odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów dotyczących umowy o dzieło (art. 656 K.c.), lecz nie wspomina ono ani słowem o wynagrodzeniu. Ze względu na powyższe nie jest możliwe odpowiednie stosowanie przepisów o wynagrodzeniu kosztorysowym lub ryczałtowym, co jednak nie wyklucza analogicznego zastosowania tych przepisów. Niemniej w praktyce obrotu tego typu kontraktów zazwyczaj posługują się nawiązaniem do ryczałtowego bądź kosztorysowego charakteru wynagrodzenia. Dla większego bezpieczeństwa kontrahenci mogą sami ustalić takie czy inne zasady rządzące przyjętą metodą wynagradzania bądź wyraźnie odwołać się do określonych regulacji, przez co znajdą one zastosowanie do zawartej między nimi umowy.

"Wynagrodzenie kosztorysowe jest to wynagrodzenie określone na podstawie zestawienia planowanych prac i przewidywanych kosztów, co oznacza, że kosztorys powinien być sporządzony przed lub przy zawarciu umowy, a nie po jej wykonaniu i na żadnej ze stron umowy nie spoczywa obowiązek sporządzenia kosztorysu powykonawczego (kosztorysów częściowych i kosztorysu ostatecznego)".

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 lipca 2003 r., sygn. akt II CKN 361/2001

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121)