Zlecenie a inne umowy

Umowa zlecenia, choć w praktyce często wykorzystywana, to jednak w niewielkim procencie odpowiada kodeksowej definicji zlecenia, w którym jedna ze stron zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla drugiej strony. Częściej pod tą nazwą zawierane są umowy o świadczenie usług, do których przepisy o zleceniu mają odpowiednie zastosowanie. Nierzadko też zlecenie bywa mylone lub celowo stosowane zamiennie z umową o dzieło czy umową o pracę.

Świadczenie usług

W ramach klasycznej umowy zlecenia nie ma miejsca na czynności o charakterze czysto faktycznym, polegające np. na sprzątaniu pomieszczeń biurowych, roznoszeniu ulotek, doradztwie czy opiece. Czynności te stanowić mogą przedmiot niemającej własnej regulacji w przepisach Kodeksu cywilnego umowy o świadczenie usług, do których tylko stosuje się, i to odpowiednio, przepisy o zleceniu (art. 750 K.c.). W związku z tym dość powszechnie przyjęło się nazywać tego rodzaju kontrakty umowami zlecenia, choć te powinny dotyczyć czynności prawnych. Nie musi to być jednak pojedyncza czynność prawna, polegająca np. na kupnie nieruchomości dla zleceniodawcy czy złożeniu w jego imieniu pozwu do sądu. Równie dobrze, jeżeli zlecenie obejmuje kilka czy szereg rodzajowo określonych czynności prawnych, które przykładowo mogą się składać na windykację należności, reprezentację przedsiębiorcy względem określonych kontrahentów czy też obrót handlowy towarami. Warto wiedzieć, że w braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje również umocowanie do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie.

Zlecenie a dzieło

Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia (art. 627 K.c.). Zasadnicze znaczenie dla odróżnienia tych dwóch umów ma wyjaśnienie pojęcia "dzieła". Należy przez to rozumieć pewien rezultat ludzkiej pracy lub twórczości. Rezultat musi być samoistny, niezależny od wykonawcy (przyjmującego zamówienie). Tak więc za dzieło należy uznać materialne rezultaty ludzkiej pracy i umiejętności (np. wykonane na zamówienie meble), a także te niematerialne, lecz utrwalone w jakimś przedmiocie (np. program komputerowy). Umowa o dzieło powinna być zatem uwieńczona konkretnym i sprawdzalnym rezultatem pracy oraz umiejętności przyjmującego zamówienie.

Umowa o dzieło zmierza do osiągnięcia konkretnego efektu i uznajemy ją za wykonaną z chwilą jego osiągnięcia. Natomiast w przypadku umowy zlecenia czy też umowy o świadczenie usług (traktując obie na równi ze sobą) wykonanie zobowiązania polega na należytych staraniach w kierunku osiągnięcia danego wyniku. Kryterium odróżnienia umowy o dzieło i umowy o świadczenie usług stanowi także zdatność rezultatu materialnego poddania się sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych. Zatem dla takich usług jak sprzątanie pomieszczeń, roznoszenie ulotek czy zbiory płodów rolnych właściwsze wydaje się zlecenie (umowa o świadczenie usług) aniżeli umowa o dzieło.

Uwaga na stosunek pracy

Teoretycznie nie powinno być konfliktu i pomyłki między umową o pracę a zleceniem czy raczej umową o świadczenie usług. Ustawodawca nie dopuszcza bowiem takiej możliwości, aby zastąpić umowę o pracę cywilnoprawnym kontraktem przy zachowaniu warunków wykonywania pracy określonych w Kodeksie pracy. W praktyce jednak bywa z tym różnie.

Generalnie warunki wykonywania pracy określa art. 22 § 1 K.p. Chodzi o sytuację, w której pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Zatrudnienie w tych warunkach jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, i to bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Do podstawowych elementów charakterystycznych dla stosunku pracy należy więc zaliczyć osobiste wykonywanie czynności, podporządkowanie organizacyjne i służbowe. O wykonywaniu zatrudnienia w ramach umowy o pracę świadczy między innymi wykonywanie pracy zmianowej, dyspozycyjność i podporządkowanie oraz obowiązek wykonywania poleceń. Charakterystyczne dla stosunku pracy jest również prawo do urlopu, którego nie przewiduje Kodeks cywilny dla przyjmującego zlecenie.

Chcąc zatem uniknąć ryzyka nawiązania stosunku pracy należy tak określić prawa i obowiązki przyjmującego zlecenie (zleceniobiorcy), by przeważały elementy charakterystyczne dla stosunku cywilnoprawnego, który zakłada równorzędność stron (a nie podporządkowanie jednej strony względem drugiej). Umowa zlecenia z reguły określa rodzaj wykonywanych czynności i w zasadzie nie może polegać na pozostawaniu w dyspozycji zlecającego i wykonywaniu, stosownie do jego potrzeb, czynności zlecanych na bieżąco.

Argumentem przemawiającym na rzecz stosunku cywilnoprawnego będzie również przyznanie zleceniobiorcy prawa do powierzenia swoich obowiązków zastępcy, choć w zasadzie przyjmujący zlecenie ma obowiązek osobistego wykonania zlecenia. Od tej zasady mogą być jednak odstępstwa, wynikające z zawartej umowy, zwyczaju, a także okoliczności, które niejako wymuszają na zleceniobiorcy czy też na świadczącym usługi powierzenie wykonania określonych czynności osobie trzeciej (zastępcy). Do takich okoliczności można zaliczyć np. chorobę uniemożliwiającą osobiste wykonanie zlecenia.

Różnic między zleceniem a umową o pracę jest więcej. Można do nich zaliczyć m.in. to, że:

pracownikiem może być tylko osoba fizyczna, a zleceniobiorcą również np. osoba prawna,
pracownik musi wykonywać pracę osobiście, a zleceniobiorca także przy pomocy osoby trzeciej,
umowa zlecenia może być nieodpłatna, co jest niedopuszczalne przy umowie o pracę,
wykonywanie pracy w ramach umowy o pracę odbywa się w warunkach zależności i podporządkowania pracownika, czego brak w umowie zlecenia.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.)