Ryczałtowe i kosztorysowe wynagrodzenie w umowie o dzieło

Wykonawca w umowie o dzieło zaproponował kosztorysowe, a nie ryczałtowe określenie wynagrodzenia. Jakie są różnice między tymi sposobami ustalania wynagrodzenia?

Wynagrodzenie ryczałtowe jest z reguły korzystniejsze dla zamawiającego, a kosztorysowe - dla wykonawcy. Ponieważ z ryczałtem wiąże się dla wykonawcy większe ryzyko, więc może on to ryzyko uwzględnić w zaproponowanej cenie, która będzie wyższa niż przy kosztorysie.

W kosztorysie, który jest integralną częścią umowy, wskazuje się ilość materiałów, nakład pracy potrzebny do wykonania umowy oraz stawki jednostkowe. Po zakończeniu prac tworzony jest kosztorys powykonawczy, w którym ujmuje się rzeczywiście wykonane prace i na jego podstawie następuje rozliczenie.

W przypadku konieczności wykonania prac dodatkowych, nieujętych w kosztorysie, sposób ich rozliczenia zależy od tego, kto był autorem kosztorysu. Jeśli kosztorys pochodził od wykonawcy, to może on żądać podwyższenia wynagrodzenia tylko wtedy, gdy mimo zachowania należytej staranności nie mógł przewidzieć konieczności prac dodatkowych (art. 630 § 1 Kodeksu cywilnego). Nawet w takim przypadku najpierw trzeba uzyskać zgodę zamawiającego na wykonanie dodatkowych prac. Jeśli kosztorys sporządził zamawiający, a w toku realizacji umowy zaszła konieczność przeprowadzenia dodatkowych prac, to wykonawca ma prawo żądać za nie wynagrodzenia. Wynagrodzenie kosztorysowe może ulec zmianie także wtedy, gdyby zmieniły się przepisy określające wysokość cen lub stawek obowiązujących dotychczas w obliczeniach kosztorysowych. Każda ze stron może wówczas żądać odpowiedniej zmiany umówionego wynagrodzenia. Nie dotyczy to jednak należności uiszczonej za materiały lub robociznę przed zmianą cen lub stawek. Gdyby z uwagi na wykonanie prac dodatkowych zaszła konieczność znacznego podwyższenia wynagrodzenia kosztorysowego, zamawiający może od umowy odstąpić. Powinien jednak uczynić to niezwłocznie i zapłacić przyjmującemu zamówienie odpowiednią część umówionego wynagrodzenia.

Jeżeli strony umówiły się o wynagrodzenie ryczałtowe, przyjmujący zamówienie (wykonawca) nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac (art. 632 § 1 K.c.).

Ryczałt może zostać podwyższony przez sąd, gdy wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą. Utraty dochodu, w szczególności niewielkiego w relacji do całego wynagrodzenia wykonawcy, nie można utożsamiać z "rażącą stratą". W wyroku z dnia 15 listopada 2006 r., sygn. akt V CSK 151/06, Sąd Najwyższy uznał, że nie chodzi tu o utratę spodziewanego dochodu, ale o poniesienie "rażącej straty" w ramach konkretnego stosunku prawnego, wyznaczonego zawartą umową o dzieło.