Co charakteryzuje umowę zlecenia?

W praktyce obrotu gospodarczego i nie tylko, zleceniem nazywa się wiele różnego rodzaju kontraktów, których treść nierzadko daleko odbiega od ustawowej definicji umowy zlecenia. Pomyłki właściwie nie ma, jeżeli zleceniem nazwie się umowę o świadczenie usług. Do nich bowiem przepisy o umowie zlecenia mają odpowiednie zastosowanie. Często jednak zlecenie mylone jest z innym typem kontraktu, jakim jest umowa o dzieło.

Obie umowy (zlecenie i o dzieło) nie nadają się do wymiennego stosowania, w zależności od tego, która z nich w danym przypadku okaże się bardziej korzystna z punktu widzenia np. opodatkowania osiąganych dochodów czy składek ZUS.

Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Nie musi to być jednak pojedyncza czynność prawna, polegająca np. na kupnie nieruchomości dla zleceniodawcy czy złożeniu w jego imieniu pozwu do sądu. Równie dobrze, jeżeli zlecenie obejmuje kilka czy szereg rodzajowo określonych czynności prawnych, które przykładowo mogą się składać na ogólną reprezentację przedsiębiorcy względem określonych kontrahentów, nabywanie i zbywanie w imieniu zleceniodawcy towarów do ustalonej wartości, czy też windykację długów.

Dla ważności umowy zlecenia ustawodawca nie wymaga zachowania formy pisemnej ani innej formy szczególnej.

Odpowiednio do świadczenia usług

W zakresie przedmiotowym umowy zlecenia nie mieszczą się natomiast czynności o charakterze faktycznym (polegające np. na sprzątaniu pomieszczeń biurowych, roznoszeniu ulotek, doradztwie, opiece). Stanowią one przedmiot nienazwanych umów o świadczenie usług, do których (jak już zostało na wstępie wspomniane) stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu, chyba że są one uregulowane odrębnymi przepisami (art. 750 Kodeksu cywilnego). Dla przykładu, do nienazwanych umów o świadczenie usług zaliczano kiedyś umowy o pośrednictwo w obrocie nieruchomościami. Obecnie umowa ta ma swoje unormowanie w ustawie o gospodarce nieruchomościami.

Z pełnomocnictwem lub bez

Przyjmujący zamówienie może dokonywać zleconych czynności prawnych jako przedstawiciel (pełnomocnik) dającego zlecenia albo w imieniu własnym. W pierwszym przypadku mówi się o tzw. zastępstwie bezpośrednim, co oznacza, że określona czynność (np. zakup nieruchomości) zostaje dokonana przez zleceniobiorcę, lecz w imieniu zleceniodawcy i na jego rzecz. W tym drugim przypadku (zastępstwo pośrednie) zleceniobiorca działa w imieniu własnym (czyli np. kupując daną rzecz dla siebie), lecz na rachunek dającego zlecenie, co oznacza obowiązek przeniesienia na niego nabytych w swoim imieniu praw. Ten drugi wariant służyć może do ukrycia prawdziwego nabywcy nieruchomości czy towaru, którym w wykonaniu umowy zlecenia stanie się zleceniodawca. W przypadku jednak, gdy strony nie postanowią inaczej, zlecenie obejmuje umocowanie do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie (a więc w wariancie zastępstwa bezpośredniego). Stanowi o tym art. 734 § 2 K.c.

Zasadniczo więc umowa zlecenia zawiera w sobie pełnomocnictwo dla zleceniobiorcy do dokonania określonej czynności prawnej. Mimo tego praktykuje się sporządzanie odrębnych pełnomocnictw z uwagi przede wszystkim na fakt, iż druga strona danej czynności (np. umowy sprzedaży) będzie wymagać udokumentowania udzielonego przez zleceniodawcę upoważnienia. Bez odrębnego pełnomocnictwa należałoby wówczas okazać umowę zlecenia, z której takie pełnomocnictwo mogłoby wynikać.

Wynagrodzenie i inne uprawnienia

Najczęściej umowa zlecenia jest umową odpłatną. Oznacza to, że za wykonanie zlecenia zleceniobiorcy należy się wynagrodzenie. Tak być nie musi. Z umowy, a także z konkretnych okoliczności może bowiem wynikać nieodpłatność zlecenia. W braku takich wskazówek, a więc np. wtedy, gdy umowa milczy w sprawie wynagrodzenia dla przyjmującego zamówienie, zleceniodawca nie może wzbraniać się przed jego zapłatą. Jeżeli wolą stron jest nieodpłatność zlecenia, warto to wyraźnie zapisać w umowie, bowiem brak wzmianki na ten temat może się przyczynić do późniejszych sporów. Mogą one powstać nie tylko na tle samej odpłatności bądź jej braku, lecz także wysokości należnego wynagrodzenia. Przepisy stanowią, że jeżeli nie ma obowiązującej taryfy, a nie umówiono się o wysokość wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające wykonanej pracy.

Poza wynagrodzeniem zleceniobiorca ma również inne prawa wynikające z umowy zlecenia. Mianowicie może żądać od zleceniodawcy zwrotu wydatków, które poczynił w celu należytego wykonania zlecenia (wraz z odsetkami ustawowymi), a także zwolnienia z przyjętych na siebie - również w celu należytego wykonania zlecenia - zobowiązań (np. do zapłaty ceny). W przypadku natomiast gdy wykonanie zlecenia wymaga wydatków, dający zlecenie powinien na żądanie przyjmującego udzielić mu odpowiedniej zaliczki (art. 743 K.c.). Jeżeli zleceniodawca odmówi, zleceniobiorca może bez negatywnych dla siebie konsekwencji wstrzymać się z wykonaniem zlecenia albo nawet wypowiedzieć umowę z ważnych powodów.

Obowiązek stosowania się do wskazówek zleceniodawcy może być argumentem dla zleceniobiorcy w ewentualnej sprawie o ustalenie stosunku pracy. Jest to bowiem element charakterystyczny właśnie dla umów o pracę. Niemniej również w umowie zlecenia można określić sposób, w jaki zleceniobiorca powinien wykonywać zlecenie. Zleceniodawca może przekazać takie wskazówki w samej umowie, jak i później na etapie jej realizacji. Tak więc z samego faktu, że umowa zlecenia zawierać będzie wskazania co do sposobu wykonywania zlecenia, nie można jeszcze przesądzać o nawiązaniu stosunku pracy. Najważniejsze, by zachować właściwą dla stosunków cywilnoprawnych równowagę stron, a więc stronić od wszelkich przejawów podległości pracowniczej typowej dla umów o pracę.

Warto przy okazji wspomnieć, że pod pewnymi warunkami, o których mowa w art. 737 K.c., przyjmujący zlecenie może bez zgody zleceniodawcy odstąpić od wskazanego przez niego sposobu wykonania zlecenia. Dotyczy to sytuacji, w której nie ma możności uzyskania aprobaty zleceniodawcy na zmianę sposobu wykonywania zlecenia, a zachodzi uzasadniony powód do przypuszczenia, że zostałaby ona wyrażona, gdyby zleceniodawca wiedział o istniejącym stanie rzeczy. Zleceniobiorca może na tej podstawie zmienić tylko sposób wykonywania zlecenia, a nie dokonać innej czynności prawnej, niż ta, która była przedmiotem zlecenia.

Obowiązki zleceniobiorcy

Do obowiązków zleceniobiorcy należy w szczególności:

dokonanie określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie (w jego albo we własnym imieniu),
osobiste wykonanie zlecenia (zleceniobiorca może powierzyć wykonanie zlecenia osobie trzeciej tylko wtedy, gdy to wynika z umowy lub ze zwyczaju albo gdy jest do tego zmuszony przez okoliczności; wówczas jednak obowiązany jest zawiadomić niezwłocznie zleceniodawcę o osobie i o miejscu zamieszkania swego zastępcy),
udzielanie zleceniodawcy potrzebnych wiadomości o przebiegu sprawy, a po wykonaniu zlecenia lub po wcześniejszym rozwiązaniu umowy złożenie mu sprawozdania,
wydanie wszystkiego, co przy wykonaniu zlecenia uzyskał dla zleceniodawcy (np. wydanie rzeczy, dokumentów),
stosowanie się do wskazówek zleceniodawcy.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.)