Opłacanie składek ZUS za współmałżonka przedsiębiorcy wykonującego nieodpłatną umowę zlecenia

Za osobę współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność, dalej przedsiębiorcą, uważa się m.in. jej małżonka, jeżeli pozostaje z nią we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracuje przy prowadzeniu tej działalności. Jeśli wskazane kryteria spełnia pracownik, to dla celów ubezpieczeń w ZUS jest traktowany jako osoba współpracująca. Tak wynika z art. 8 ust. 2 i 11 ustawy o sus. W przepisach nie funkcjonuje analogiczne odniesienie w przypadku zleceniobiorcy. W konsekwencji ww. osoba, pozostająca z przedsiębiorcą we wspólnym gospodarstwie domowym, z tytułu zawartej umowy zlecenia podlega ubezpieczeniom w ZUS na zasadach właściwych dla zleceniobiorców. Tak też wynika z interpretacji indywidualnych wydawanych przez ZUS (por. interpretacja z 31 sierpnia 2016 r., znak WPI/200000/43/930/2016).

W praktyce może wystąpić umowa zlecenia wykonywana nieodpłatnie (art. 735 § 1 K.c.). Jak wskazał ZUS, taka umowa nie stanowi tytułu do ubezpieczeń (por. interpretacja indywidualna z 27 kwietnia 2017 r., znak WPI/200000/43/543/2017). Wobec tego można było wysnuć wniosek, że zawarcie przez przedsiębiorcę nieodpłatnej umowy zlecenia ze współmałżonkiem pozostającym z nim we wspólnym gospodarstwie domowym również nie rodzi obowiązku ubezpieczeń w ZUS. Jednakże, zgodnie ze stanowiskiem ZUS nie dotyczy to nieodpłatnej umowy zlecenia wykonywanej przez współmałżonka. W interpretacji indywidualnej z 7 czerwca 2017 r. (znak WPI/200000/43/596/2017) ZUS przyjął, że w takim przypadku tytułem do ubezpieczeń jest współpraca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej. Pisaliśmy na ten temat w UiPP nr 15/2017, str. 14-16.

Wobec tego w tej sprawie nasze Wydawnictwo wystąpiło do ZUS z następującym pytaniem: czy małżonek przedsiębiorcy, spełniający kryteria określone dla osób współpracujących, wykonujący umowę zlecenia zawartą z przedsiębiorcą podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym jako osoba współpracująca, jeżeli umowę zlecenia wykonuje nieodpłatnie, a jako zleceniobiorca, gdy umowa zlecenia jest odpłatna (np. gdy umowa zlecenia jest wykonywana przez małżonka przez 20 godzin w miesiącu, za wynagrodzeniem określonym w stawce godzinowej 13 zł/godz.)?

ZUS W dniu 16 listopada 2017 r. otrzymaliśmy odpowiedź ZUS, w której czytamy, że: "(...) Dla celów ubezpieczeń społecznych, o statusie osoby współpracującej z osobą, która prowadzi działalność, decyduje współpraca przy prowadzeniu tej działalności, ścisła więź rodzinna oraz pozostawanie we wspólnym gospodarstwie domowym. (...)

Zgodnie zaś z definicją pojęcia »współpraca« przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej, podaną w orzecznictwie sądowym (m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2008 r., sygn. akt II UK 286/07, czy z dnia 6 stycznia 2009 r., sygn. akt II UK 134/08), za współpracę przy prowadzeniu działalności, powodującą obowiązek ubezpieczeń społecznych należy uznać taką pomoc udzielaną przez np. małżonka, która ma charakter stały i przynosi określone dochody. Bez tej pomocy dochody z działalności, stanowiące majątek wspólny małżonków, nie osiągnęłyby takiego poziomu, jaki zapewnia prowadzenie działalności samodzielnie. Nie ma także znaczenia czy współpraca odbywa się za wynagrodzeniem, czy bez zapłaty.

Współpraca między członkami rodziny przy prowadzeniu działalności może odbywać się zarówno na podstawie umowy jak i bezumownie.

Jeśli osoba spełnia przedstawione wcześniej warunki jest obejmowana ubezpieczeniami społecznymi jako osoba współpracująca, nawet w przypadku, gdy jej współpraca wynika z umowy o pracę (z wyjątkiem umów o pracę w celu przygotowania zawodowego) czy umowy, która nie skutkuje obowiązkiem ubezpieczeń.

(...) W przypadku, gdy osoba prowadząca działalność zawrze, np. ze współmałżonkiem umowę zlecenia, jest on objęty ubezpieczeniami społecznymi jako zleceniobiorca. (...)".

Ze stanowiska ZUS wynika, że małżonek przedsiębiorcy, pozostający z nim we wspólnym gospodarstwie domowym, podlega ubezpieczeniom w ZUS jako zleceniobiorca - jeśli umowa zlecenia zawarta z przedsiębiorcą jest odpłatna albo osoba współpracująca - w razie zawarcia nieodpłatnej umowy zlecenia.

Należy mieć jednak na uwadze, że o charakterze umowy nie decyduje wyłącznie jej nazwa. Zgodnie z art. 353¹ K.c., strony zawierając umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

ZUS Jak wskazał ZUS w dalszej części odpowiedzi, jeśli wolą stron ma być zawarta umowa zlecenia, to jej treść i okoliczności wykonywania powinny odpowiadać warunkom określonym przepisami Kodeksu cywilnego dla umów zlecenia. Ponadto wyjaśnił, że: "(...) nieodpłatna umowa zlecenia nie jest tytułem do ubezpieczeń, jeśli jej nieodpłatny charakter wynika jasno z umowy. Zakład, w celu ustalenia czy płatnik składek prawidłowo ustalił obowiązek ubezpieczeń społecznych bądź jego brak, może badać zarówno treść umowy jak i warunki jej wykonywania. (...)".

Przykład

Osoba prowadzi działalność gospodarczą, przy której zatrudnia kilku pracowników i zleceniobiorców. Od 1 grudnia 2017 r. zawarła umowę zlecenia z żoną, z którą prowadzi wspólne gospodarstwo domowe. W umowie zlecenia wynagrodzenie określono na kwotę 1.200 zł i jest ono wypłacane ostatniego dnia roboczego miesiąca.

Żona przedsiębiorcy podlega ubezpieczeniom w ZUS jako zleceniobiorca. Zakładając, że jest to jedyny tytuł do ubezpieczeń, przedsiębiorca powinien zgłosić ją do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, wypadkowego oraz zdrowotnego, a na jej wniosek również do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, z kodem tytułu ubezpieczenia 04 11 X X.