Kontrole stawki godzinowej a umowy o dzieło

Wprowadzenie od 1 stycznia 2017 r. minimalnej stawki godzinowej nie tylko spowodowało wątpliwości zleceniodawców co do stosowania nowych przepisów, ale może dość poważnie wpłynąć na funkcjonowanie istniejących już w obrocie umów o dzieło. Wynika to z faktu, że inspektorzy PIP kontrolując prawidłowość stosowania nowych przepisów o wynagrodzeniu zleceniobiorców, mogą zawiadamiać ZUS o wątpliwościach dotyczących zawartych umów o dzieło.

Sytuacje dotyczące zawierania umów o dzieło w warunkach gdy stosunek prawny pomiędzy stronami ma charakter zlecenia są bardzo powszechne. W celu uniknięcia zakwestionowania poprawności zawartej umowy strony (a szczególnie zleceniodawcy) starają się nadać umowie charakterystyczne cechy umowy o dzieło, poprzez wprowadzenie specyficznej dla niej terminologii. Często zdarza się także tworzenie fikcji mającej na celu stworzenie umowy rezultatu, np. umowy o nauczenie danej umiejętności (dzieło) zamiast umowy o prowadzenie zajęć lekcyjnych. Tego typu praktyki mogą być zakwestionowane przez ZUS podczas przeprowadzonej kontroli. Konsekwencją wykrycia tego typu zjawiska przez ZUS jest ustalenie obowiązku ubezpieczeń oraz zapłata składek ubezpieczeniowych wraz z odsetkami. Obecnie prawdopodobieństwo wykrycia wątpliwych umów o dzieło rośnie, ruszyły bowiem kontrole w zakresie prawidłowego stosowania minimalnej stawki godzinowej wobec zleceniobiorców.

Ozusowanie dzieła

Chociaż stosowne zmiany nie zostały obecnie uchwalone, w debacie publicznej co pewien czas powraca problem wprowadzenia obowiązku uiszczania składek ZUS także od umów o dzieło. Takie rozwiązanie wywołałoby co prawda konsekwencje finansowe dla stron umowy o dzieło, wyeliminowałoby jednak potencjalne ryzyko zakwestionowania poprawności tego typu umów przez ZUS wraz z jednoczesnym obowiązkiem zapłaty zaległych składek z odsetkami. Zwłaszcza bowiem w przypadku znacznej ilości zawieranych umów, skutki kontroli ZUS mogą poważnie odbić się na finansach przedsiębiorcy.

Obecnie wielu przedsiębiorców, ale także i osób fizycznych, zawiera umowy o dzieło w sytuacjach, kiedy pomiędzy stronami faktycznie istnieje stosunek zlecenia. Chociaż w większości przypadków przyczyną takiego rozwiązania jest chęć zmniejszenia wydatków i uniknięcia obowiązków wobec ZUS, to zdarza się, że działania takie wynikają z niewiedzy, czy powtarzania błędnej dotychczasowej praktyki. Od początku 2017 r. wzrosło prawdopodobieństwo wykrycia i zakwestionowania tego typu umów. Co prawda kontroli stosowania przepisów o minimalnej stawce godzinowej na zleceniu dokonują inspektorzy PIP, jednak jak informuje resort pracy oraz główny inspektor pracy, w przypadku wykrycia przez nich wątpliwych umów zlecenia zawiadomią oni ZUS, który może rozpocząć własną kontrolę. Co ważne, współpraca pomiędzy PIP i ZUS ma charakter sformalizowany i opiera się o porozumienie z 5 listopada 2010 r. pomiędzy głównym inspektorem pracy a prezesem ZUS.

Możliwe rozwiązania

Wobec możliwości kontroli zarówno przedsiębiorcy, jak i osoby fizyczne pracujące w oparciu o umowy zlecenia i o dzieło, powinni dokonać samokontroli stosowanych umów. O kwestii praktycznego zastosowania przepisów o minimalnej stawce godzinowej pisaliśmy m.in. w GP nr 20 z br. na str. 15. W odniesieniu natomiast do umowy o dzieło, jej strony, w tym w szczególności zamawiający, powinni sprawdzić czy wynikający z niej stosunek prawny na pewno ma taki charakter. Należy pamiętać, iż zasady wykładni zawartych umów nie ograniczają się jedynie do analizy ich nazwy i nazw stron zawartej umowy (zamawiający i przyjmujący zamówienie). Z treści art. 65 § 2 K.c. wynika bowiem, że w umowie należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu. W przypadku kontroli ZUS (czy wcześniej PIP), kontrolujący nie ograniczy się jedynie do sprawdzenia pojęć użytych w umowie, ale zbada, jaki jest cel jej zawarcia. Dlatego jeżeli umowa o dzieło ma oczywiście pozorny charakter, jej strony powinny rozważyć zmianę umowy na zlecenie i dopełnienie formalności w ZUS w celu uniknięcia konsekwencji finansowych będących skutkiem ustaleń dokonanych w trakcie kontroli.

Problemy interpretacyjne

Niezależnie od sytuacji celowego zawarcia umowy o dzieło w miejsce umowy zlecenia, w praktyce często zdarza się, że negocjując warunki umowy strony nie są pewne, czy stanowi ona umowę zlecenia, czy o dzieło. Obie umowy mają swoje regulacje w Kodeksie cywilnym. Podstawowa różnica pomiędzy nimi dotyczy charakteru zawieranej umowy. Umowa zlecenia jest umową starannego działania, a zawierając ją strony ustalają, że przedmiotem umowy ma być podejmowanie przez strony konkretnych czynności, np. prowadzenie ksiąg rachunkowych. Umowa o dzieło ma natomiast charakter umowy rezultatu. Oznacza to, że strony nie skupiają się na wykonywaniu czynności, lecz na jej końcowym efekcie i to on jest przedmiotem umowy, np. sporządzenie projektu i wykonanie aranżacji konkretnego wnętrza. Praktyczne odróżnienie dzieła od zlecenia może wywoływać poważne wątpliwości. W tym celu warto posługiwać się tzw. testem rękojmi. Jeżeli bowiem efekt umowy o dzieło może zostać poddany testowi na istnienie wad fizycznych (np. pęknięcia wykonanego pomnika), to umowa ma charakter dzieła. Jeżeli natomiast wykonanie testu nie jest możliwe, to stanowi ona zlecenie (np. w przypadku prowadzenia lekcji).

Niekorzystna interpretacja

Podczas kontroli ZUS podważa wiele umów, co do których strony twierdzą, iż mają one charakter umowy o dzieło. Decyzję ZUS można kwestionować w postępowaniu sądowym, jednak orzecznictwo sądowe wydaje się być coraz przychylniejsze temu organowi, co pokazuje chociażby niedawny wyrok SN z dnia 10 stycznia 2017 r., sygn. akt III UK 53/16, w którym Sąd utrzymał w mocy wyrok uznający za umowę zlecenia wykonanie przez muzyka koncertu na festiwalu muzycznym. Dlatego przygotowując się do kontroli ze strony ZUS, czy do odwołania od jego decyzji, warto dokładnie analizować bieżące orzecznictwo w tym zakresie.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2017 r. poz. 459)